Bạn có đang “TKXN” hay không?

Nếu bạn thấy hình ảnh của mình lấp ló đâu đây trong các tình huống dưới đây, có lẽ bạn cũng đang bị TKXN:

Bạn nhắn tin cho người yêu và rất lâu không thấy trả lời, bạn bắt đầu suy nghĩ: Hay là cô ấy/anh ấy hết yêu mình rồi, tối qua mình đã làm gì sai sao,….

Bạn nhắc sếp ký hộ bạn tờ giấy nào đó cho kịp tiến độ công việc, sếp ký cho bạn nhưng bạn chợt nhận ra mặt sếp có vẻ cau có, bạn bắt đầu suy nghĩ: Mình có nói sai điều gì không nhỉ, chắc sếp thấy mình phiền, mình không được việc chỗ nào rồi,..

Bạn bước vào phòng Gym, thấy một số người bất chợt nhìn bạn một cái, bạn bắt đầu nghĩ: Chết rồi, chắc mình xấu nhất phòng Gym chăng? Mọi người có vẻ ghét người mới như mình nhỉ? Mình chắc tập sai cái gì rồi?,…

Bạn hút thuốc, mẹ bạn khuyên bạn nên từ bỏ vì nó không có lợi cho sức khỏe của bạn, bạn giận dữ, khăng khăng mẹ nói như vậy là sai, vì ông A, bà B nhà bên cạnh cũng hút thuốc mà cũng sống được tới 80 tuổi mà có bị gì đâu,..

…

Nếu bạn trong những trường hợp tương tự như trên, thì xin chia buồn cùng bạn, bạn đã mắc phải TKXN. Đồng thời cũng xin chia vui cùng bạn, vì thực ra TKXN là thứ mà tất cả mọi người đều mắc phải và nó hoàn toàn bình thường.

Vậy TKXN là gì?

TKXN là chữ viết tắt của Thiên kiến xác nhận, hay nó có cái tên Tiếng Anh là Confirmation Bias. Khi chúng ta tin vào điều gì đó là đúng, thì chúng ta hay có xu hướng nhìn nhận mọi thứ xung quanh theo ý nghĩ của chúng ta mà bỏ đi những mặt còn lại của sự việc, đó chính là Thiên kiến xác nhận.

Người yêu trả lời tin nhắn của bạn trễ, có thể vì cô ta đang bận đi tắm hay gọi điện thoại cho mẹ. Sếp cau có khi làm việc với bạn, có thể là anh ta vừa cãi nhau với vợ qua điện thoại và còn đang bực tức vì chuyện đó, còn bạn thì nghĩ là sếp đang bất ổn với mình. Mọi người nhìn bạn khi bạn bước vào phòng Gym, đơn giản đó chỉ là phản xạ tự nhiên khi họ thấy có người nào đó bước vào, tất nhiên là họ cũng chẳng có thời gian quan tâm bạn là ai hay bạn xấu đẹp thế nào, họ còn đang bận tập với bài của họ. Bạn thấy ông hàng xóm hút thuốc sống lâu, nhưng bạn đâu biết họ đang mắc bệnh gì trong người và chịu sự hành hạ của của nó mỗi ngày, với lại bạn đâu thể lôi 1-2 trường hợp và xem đó là chân lý cho việc hút thuốc của mình.

TKXN là vậy, chúng dựa vào niềm tin sẵn có của bản thân, và khiến ta giải thích mọi sự vật hiện tượng xung quanh theo cách hiểu dựa trên niềm tin sẵn có ấy. Chính vì vậy, niềm tin và trải nghiệm là vô cùng quan trọng, nó tác động rất lớn đến cách mà bạn diễn giải sự việc xung quanh bạn. Đó cũng là lý do tại sao người ta hay nói là tư duy ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn là như vậy. Bạn tin mình thất bại, bạn tin là người khác ghét mình thì dù bạn có làm gì hay ai đó tốt với bạn, trong bạn luôn có sự nghi ngờ. Hoặc ai đó luôn có suy nghĩ tích cực thì luôn nhìn thấy cái đẹp ở mọi nơi. TKXN đáng sợ ở chỗ, đặc biệt là trong tranh luận, chúng làm ta chỉ khăng khăng tin là mình đúng, ta chỉ đi tìm kiếm mọi thông tin liên quan chứng minh là mình đúng mà gạt bỏ qua tất cả những ý kiến hay thông tin trái chiều khác, mà đôi khi chính những thứ trái chiều ấy mới là điều đúng.

TKXN không hề quá xấu, chúng chỉ là một xu hướng rất tự nhiên của con người, nhưng nếu đi lố quá sẽ trở thanh lạc quan tếu. Tại sao lại như vậy? Ví dụ như bác sĩ chỉ cho bệnh nhân ung thư biết rằng tình hình bệnh của họ là không quá nặng, hay đã có những người tương tự được chữa khỏi, thì khi gieo rắc niềm tin này với bệnh nhân ung thư, họ sẽ lạc quan hơn và tin vào bản thân, bác sĩ, họ sẽ có nhiều cơ hội sống khỏe hơn. Mình gọi đó là nói dối không có hại. Nhưng nếu bạn đang rất bê bối, lười nhác và vô trách nhiệm với cuộc sống của bạn, và bạn tin vào những lời nói kiểu như “người lười thông minh lắm, anh này chị nọ không làm nhiều vẫn thành công,..” và không làm gì, không cải thiện bản thân, luôn cho rằng mình đang làm đúng, thì lúc này, bạn đang để TKXN ảnh hưởng xấu đến bạn.

Điều tương tự diễn ra trong tranh luận và tìm kiếm thông tin. Khi chúng ta một mực tin mình đúng. Chẳng hạn như, bạn tin là người yêu mình ngoại tình, bằng một lý do nào đó, có thể là bạn xem phim quá nhiều hay hứng lên là bạn tin là vậy. Thì bạn bắt đầu để ý những hành động nhỏ của người yêu như: trả lời tin nhắn trễ, không hỏi thăm bạn thường xuyên, ăn diện đẹp hơn thường ngày,… và TIN RẰNG vì cô ấy/anh ấy ngoại tình nên đang làm những điều như vậy, trong khi bình thường cô ấy/anh ấy vẫn làm vậy. Thì rất dễ hai bạn sẽ đi đến nghi ngờ, cãi vã, mất niềm tin, không nghe nhau giải thích và chia tay.

Vậy thì chữa trị TKXN như thế nào?

1. Nhận thức được chúng ta dễ bị TKXN: Bước đầu tiên là nhận thức được có khái niệm về TKXN, đọc bài này thì bạn đã biết được TKXN là gì, từ đó để ý hơn đến bản thân. Mỗi một sự việc diễn ra, hãy chậm lại một nhịp và khoan đưa ra kết luận.
2. Tìm kiếm thông tin trái chiều và đặt câu hỏi: Sau khi chậm lại một nhịp, hãy tìm kiếm thêm thông tin TRÁI CHIỀU. Bằng cách là tìm kiếm thông tin ở nhiều nguồn tin cậy, hỏi han thêm người thân, bạn bè những thông tin khác, tìm kiếm một góc nhìn khác. Sau đó hãy tự đặt câu hỏi cho chính mình để xác nhận rằng mình có đang TKXN quá không?

• Còn mặt nào của vấn đề mình chưa tìm hiểu?
• Liệu còn cách nào khác hiệu quả hơn?
• Mình có nên nghe họ giải thích?
• Mình có bằng chứng về những gì mình tin không/hay những gì mọi người đang nói?

Chỉ cần hai bước nhỏ trên là bạn đã có thể trị được TKXN rồi đấy. Hãy nhớ rằng, TKXN hiện diện mọi nơi trong cuộc sống của bạn, sẽ rất khó để triệt tiêu nó hoàn toàn bởi vì chúng ta chỉ muốn nhìn thấy những thứ mà ta tin mà thôi. Tuy nhiên, khi bạn nhận thức được TKXN, bạn sẽ dễ dàng kiểm soát suy nghĩ và hành động bản thân, có thêm thông tin để đưa ra những quyết định đúng đắn và phần nào loại bỏ được những niềm tin sai lệch. Chậm lại một nhịp bạn nhé.